Bedrijfsopvolging binnen families onder druk

Vroeger had je als kind van een succesvolle ondernemer minder vrijheid in het inrichten van je toekomst. Wanneer één van je ouders een gevestigd bedrijf had opgericht, werd er vrij snel van je verwacht dat je rond je tienerjaren je eerste steentje begon bij te dragen. Naarmate de tijd verstreek en het pensioen van je ouders naderde, kwam de onvermijdelijke vraag: “Wat zou je ervan vinden om het stokje over te nemen?”. Aangezien je al vanaf je tienerjaren actief was in het familiebedrijf en je door de groei van het bedrijf langzamerhand steeds meer betrokken raakte, liet dat weinig ruimte om andere paden te verkennen, en is het antwoord dus vrij voor de hand liggend.

Nieuwe generaties, nieuwe ambities
Volgens het CBS telde Nederland in 2022 circa 300 duizend familiebedrijven [1]. Familiebedrijven zijn het sterkst vertegenwoordigd in de sectoren landbouw, bosbouw en visserij, horeca en de autohandel en -reparatie [2]. Hoewel het aantal familiebedrijven, absoluut gezien, toeneemt, blijkt de verhouding van het aantal familiebedrijven tot het totaal aantal bedrijven af te nemen. In 2018 was circa 16,4% van alle bedrijven en instanties in het land een familiebedrijf. In 2020 was dit 15,4%, en in 2022 betrof dit nog maar 14% [3]. Een van de redenen van deze daling? Er is sprake van minder bedrijfsopvolging binnen families.

De dalende trend in bedrijfsopvolging bij familiebedrijven is het gevolg van meerdere factoren. In een wereld die wordt gekenmerkt door snel innoverende technologieën, sociale media en globalisering, zijn er meer kansen dan ooit. Dit stelt jongeren sneller in staat om op ontdekkingsreis te gaan naar hoe zij hun toekomst willen vormgeven, zeker voor diegenen die extra financiële ondersteuning ontvangen dankzij het zakelijk succes van (één van) de ouders. “Tijdens deze zoektocht ontwikkelen jongeren sneller hun eigen interesses en ambities, en wordt de keuze om het bedrijf van de vorige generatie op te volgen steeds minder aantrekkelijk”, aldus Wouter Selhorst, partner bij RAETH. Uit recent onderzoek is gebleken dat familiebedrijven in toenemende mate openstaan voor alternatieve opties om de opvolging te organiseren, en dat het overdragen van het bedrijf aan de volgende generatie minder vanzelfsprekend wordt [4].

Strategen steeds nadrukkelijker aanwezig in bedrijfsopvolging
Gezien het feit dat familiebedrijven vaker werden geleid door traditie en een sterke wens om het eigendom en leiderschap binnen de familie te houden, ging dit soms ten koste van de strategische koers van de onderneming, wijst onderzoek nu uit[4]. De toenemende interesse van strategen om partijen in de markt te acquireren en een duidelijke langetermijnvisie met doelen op te stellen zorgt ervoor dat familiebedrijven het opvolgingsvraagstuk tegenwoordig met een meer open visie benaderen. Dit is een beeld dat wij binnen RAETH herkennen op basis van de ondernemers die we spreken. Bovendien beschikken strategische partijen over capaciteit, gereedheid en kennis, en blijken potentiële opvolgers binnen de familie vaak minder geëquipeerd te zijn. Een mooi voorbeeld hiervan is de bouwsector, waarbij het aantal overnames fors is toegenomen (30%) van 400 overnames in 2023 naar 520 overnames in 2024, terwijl het aantal overnames in alle sectoren met gemiddeld 12% is toegenomen [5]. Er is in de bouwsector dan ook sprake van een sterke consolidatieslag door gevestigde partijen. Het moeite hebben met het vinden van opvolging binnen de familie blijkt hierin een grote rol te spelen.

Selhorst benadrukt dat binnen familiebedrijven het opvolgingsvraagstuk een van de meest kritieke momenten in de levenscyclus van de onderneming betreft, en dit dus een zorgvuldige benadering vergt. “Bovenstaande ontwikkelingen resulteren in de noodzaak om als eigenaar van een (familie)bedrijf een tijdig plan te maken met oog op de toekomst, met name doordat het verkoopklaar maken van een onderneming enige tijd in beslag kan nemen”.

Wie voorbereidt, behoudt regie
Wanneer besloten wordt om een bedrijf over te dragen, dan is het voor een potentiële koper interessanter als de bedrijfsvoering zo zelfstandig mogelijk functioneert, zonder afhankelijkheid van de eigenaar of oprichter. Dit kan gerealiseerd worden door bepaalde taken en verantwoordelijkheden aan medewerkers over te dragen, of extern mensen aan te nemen. Ook dienen er strategische overwegingen gemaakt te worden, die de interesse van een koper kunnen laten toenemen. Dit proces neemt enige tijd in beslag.